Normlar hiyerarşisi, hukukun yazılı kaynakları arasındaki ilişkileri düzenler ve bu kaynakların öncelik sırasını belirler. Bu hiyerarşi, hukukun temel taşları arasındaki astlık üstlük ilişkilerini açıklar.
Normlar hiyerarşisi aşağıdaki şekildedir:
Anayasa > Kanun > Tüzük > Yönetmelik > Genelge > Yönerge.
Sert Anayasa, değiştirilemeyecek maddeler içerir ve sadece özel koşullarda değiştirilebilir. Örnek olarak 1924 Anayasası sert bir anayasa örneğidir.
Yumuşak Anayasa, değiştirilmesi daha esnek olan maddeler içerir ve değişiklik için daha az sıkı koşullar gerektirir. 1921 Anayasası bir yumuşak anayasa örneğidir.
Anayasalar ayrıntı düzeyine göre iki tipe ayrılır:
- Anayasa, bir devletin temel kurallarını ve örgütlenişini düzenleyen en üst düzeydeki hukuk belgesidir. Aynı zamanda kişilerin hak ve özgürlüklerini güvence altına alır.
- Dünya tarihindeki ilk anayasa örneği 1787 tarihli ABD Anayasasıdır. Anayasa, Kpss vatandaşlık dersinin önemli bir konusunu oluşturur ve farklı sınıflara ayrılabilir.
- Anayasalar değiştirilebilirlik bakımından iki ana kategoriye ayrılır: Sert Anayasa ve Yumuşak Anayasa.
Sert Anayasa, değiştirilemeyecek maddeler içerir ve sadece özel koşullarda değiştirilebilir. Örnek olarak 1924 Anayasası sert bir anayasa örneğidir.
Yumuşak Anayasa, değiştirilmesi daha esnek olan maddeler içerir ve değişiklik için daha az sıkı koşullar gerektirir. 1921 Anayasası bir yumuşak anayasa örneğidir.
Anayasalar ayrıntı düzeyine göre iki tipe ayrılır:
Kazuistik Anayasa (ayrıntıcı) ve Çerçeve Anayasa.
1924, 1961 ve 1982 anayasaları ayrıntılı, yani kazuistik anayasalara örnektir. 1982 Anayasası en ayrıntılı olanıdır. Tek çerçeve anayasa, yani ayrıntısı az olan anayasa 1921 Anayasasıdır.
Son olarak, anayasalar yazılı veya yazısız olabilir. Yazılı anayasa, yetkililer tarafından belirli bir belge içinde toplanan kuralları içerir. Yazısız anayasa ise uzun bir süre boyunca toplumda tekrarlanan ve bağlayıcı kabul edilen uygulamalardan oluşur.
Yazısız anayasalar, Teamüli Anayasa veya Geleneksel Anayasa olarak da bilinir.
Kanun, normlar hiyerarşisi tablosuna göre anayasadan sonra gelir. Kanunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından oluşturulur, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve resmi gazetede yayımlanır. Kanunların iptal davaları Anayasa Mahkemeleri tarafından ele alınır.
Ayrıca Kanunlarla eşdeğer kabul edilen bazı belgeler de vardır:
Kanun Hükmünde Kararnameler: Bu kararnameler, normlar hiyerarşisi içinde kanunlarla aynı değerde kabul edilirler. Kanun hükmünde kararnamelerin çıkarılma yetkisi Bakanlar Kurulu'na, 1961 Anayasası'nın 1971-1973 değişikliği ile verilmiştir.
Uluslararası Antlaşmalar: Normlar hiyerarşisi içinde uluslararası antlaşmalar, kanunlarla aynı değerde kabul edilirler. Bu tür antlaşmalar, yürütme yetkilileri tarafından yapılır, TBMM tarafından onaylanır, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve Resmi Gazete'de yayımlanır.
Yürürlükteki temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar ile kanunlar arasında farklı hükümler bulunması durumunda, uluslararası antlaşmanın hükümleri önceliklidir.
Uluslararası antlaşmalarla ilgili yargı yolu kapalıdır.
Süresi bir yılı aşmayan ve Türkiye'ye ekonomik yükümlülük getirmeyen uluslararası antlaşmaların TBMM tarafından onaylanması zorunlu değildir.
Meclis İçtüzüğü, normlar hiyerarşisi içinde kanunlara eşdeğer metin olarak kabul edilen bir diğer belgedir ve parlamento kararıdır. Meclis İçtüzüğü'nde değişiklik yapmak için yürütme teklif sunamaz, sadece milletvekilleri teklifte bulunabilir.
Parlamento Kararları, TBMM'nin kanun yapma dışındaki tüm kararlarını içerir ve Cumhurbaşkanı onayına ihtiyaç duymazlar. TBMM'nin savaş ilanı, erken seçim, ara seçim, hükümete güvenoyu verme, gensoru veya bakanlığı düşürme, Cumhurbaşkanını Yüce Divan'a gönderme, RTÜK üyelerini seçme, Anayasa Mahkemesine üye seçme, Sayıştay başkanı ve üyelerini seçme, Meclis başkanını seçme, milletvekilliği düşürme, dokunulmazlıkları kaldırma gibi kararlar parlamento kararlarıdır.
Genel af ve özel af ilan etme, para basılmasına karar verme, uluslararası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulma kararları parlamento kararlarına dahil edilmez. Bunlar Cumhurbaşkanının onayına tabidir. Dolayısıyla, Cumhurbaşkanının onayına gidiyor mu gitmiyor mu, parlamento kararı olup olmadığını belirler.
Parlamento kararları içinde Meclis İçtüzüğü, milletvekilliği düşürme ve dokunulmazlıkları kaldırma gibi kararlara karşı yargı yolu açıktır, ancak diğer parlamento kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
Tüzükler, normlar hiyerarşisi sırasına göre kanunlardan sonra gelirler. Tüzükler, kanunların uygulanışını göstermek amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılır ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır. Bir tüzüğün yürürlüğe girmesi için, tarih belirtilmemişse, yayımlandıktan 45 gün sonra geçerli olur.
Yönetmelikler, normlar hiyerarşisi içinde tüzüklerden sonraki sırada gelirler. Yönetmelikler, genellikle kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri tarafından çıkartılır. Bakanlar Kurulu da yönetmelik çıkartabilir, ancak bu konu anayasada belirtilmemiştir. Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazete'de yayımlanacağını kanunlar belirler. Dolayısıyla, her yönetmeliğin Resmi Gazete'de yayınlanacağına dair bir genel kural yoktur. Genellikle toplumun genelini ilgilendiren yönetmelikler Resmi Gazete'de yayımlanır.
Genelgeler ve yönergeler, normlar hiyerarşisinde yönetmeliklerden sonraki sıralamada gelirler. Genelgeler ve yönergeler, Anayasa'da özel bir düzenlemeye sahip değildirler.
1924, 1961 ve 1982 anayasaları ayrıntılı, yani kazuistik anayasalara örnektir. 1982 Anayasası en ayrıntılı olanıdır. Tek çerçeve anayasa, yani ayrıntısı az olan anayasa 1921 Anayasasıdır.
Son olarak, anayasalar yazılı veya yazısız olabilir. Yazılı anayasa, yetkililer tarafından belirli bir belge içinde toplanan kuralları içerir. Yazısız anayasa ise uzun bir süre boyunca toplumda tekrarlanan ve bağlayıcı kabul edilen uygulamalardan oluşur.
Yazısız anayasalar, Teamüli Anayasa veya Geleneksel Anayasa olarak da bilinir.
Kanun, normlar hiyerarşisi tablosuna göre anayasadan sonra gelir. Kanunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından oluşturulur, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve resmi gazetede yayımlanır. Kanunların iptal davaları Anayasa Mahkemeleri tarafından ele alınır.
Ayrıca Kanunlarla eşdeğer kabul edilen bazı belgeler de vardır:
Kanun Hükmünde Kararnameler: Bu kararnameler, normlar hiyerarşisi içinde kanunlarla aynı değerde kabul edilirler. Kanun hükmünde kararnamelerin çıkarılma yetkisi Bakanlar Kurulu'na, 1961 Anayasası'nın 1971-1973 değişikliği ile verilmiştir.
Uluslararası Antlaşmalar: Normlar hiyerarşisi içinde uluslararası antlaşmalar, kanunlarla aynı değerde kabul edilirler. Bu tür antlaşmalar, yürütme yetkilileri tarafından yapılır, TBMM tarafından onaylanır, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve Resmi Gazete'de yayımlanır.
Yürürlükteki temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar ile kanunlar arasında farklı hükümler bulunması durumunda, uluslararası antlaşmanın hükümleri önceliklidir.
Uluslararası antlaşmalarla ilgili yargı yolu kapalıdır.
Süresi bir yılı aşmayan ve Türkiye'ye ekonomik yükümlülük getirmeyen uluslararası antlaşmaların TBMM tarafından onaylanması zorunlu değildir.
Meclis İçtüzüğü, normlar hiyerarşisi içinde kanunlara eşdeğer metin olarak kabul edilen bir diğer belgedir ve parlamento kararıdır. Meclis İçtüzüğü'nde değişiklik yapmak için yürütme teklif sunamaz, sadece milletvekilleri teklifte bulunabilir.
Parlamento Kararları, TBMM'nin kanun yapma dışındaki tüm kararlarını içerir ve Cumhurbaşkanı onayına ihtiyaç duymazlar. TBMM'nin savaş ilanı, erken seçim, ara seçim, hükümete güvenoyu verme, gensoru veya bakanlığı düşürme, Cumhurbaşkanını Yüce Divan'a gönderme, RTÜK üyelerini seçme, Anayasa Mahkemesine üye seçme, Sayıştay başkanı ve üyelerini seçme, Meclis başkanını seçme, milletvekilliği düşürme, dokunulmazlıkları kaldırma gibi kararlar parlamento kararlarıdır.
Genel af ve özel af ilan etme, para basılmasına karar verme, uluslararası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulma kararları parlamento kararlarına dahil edilmez. Bunlar Cumhurbaşkanının onayına tabidir. Dolayısıyla, Cumhurbaşkanının onayına gidiyor mu gitmiyor mu, parlamento kararı olup olmadığını belirler.
Parlamento kararları içinde Meclis İçtüzüğü, milletvekilliği düşürme ve dokunulmazlıkları kaldırma gibi kararlara karşı yargı yolu açıktır, ancak diğer parlamento kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
Tüzükler, normlar hiyerarşisi sırasına göre kanunlardan sonra gelirler. Tüzükler, kanunların uygulanışını göstermek amacıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılır ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır. Bir tüzüğün yürürlüğe girmesi için, tarih belirtilmemişse, yayımlandıktan 45 gün sonra geçerli olur.
Yönetmelikler, normlar hiyerarşisi içinde tüzüklerden sonraki sırada gelirler. Yönetmelikler, genellikle kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri tarafından çıkartılır. Bakanlar Kurulu da yönetmelik çıkartabilir, ancak bu konu anayasada belirtilmemiştir. Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazete'de yayımlanacağını kanunlar belirler. Dolayısıyla, her yönetmeliğin Resmi Gazete'de yayınlanacağına dair bir genel kural yoktur. Genellikle toplumun genelini ilgilendiren yönetmelikler Resmi Gazete'de yayımlanır.
Genelgeler ve yönergeler, normlar hiyerarşisinde yönetmeliklerden sonraki sıralamada gelirler. Genelgeler ve yönergeler, Anayasa'da özel bir düzenlemeye sahip değildirler.
0 Yorumlar