İslamiyet Öncesi Türk Tarihi-Kpss-Tarih-2023

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi-Kpss-Tarih-2023

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi-Kpss-Tarih-2023

Türk Adının Anlamları

Doerfer: Devlete bağlı halk

Wambery: Türemek

Kaşgarlı Mahmut: Olgunluk Çağı

İran: Güzel İnsan

Çin: Miğfer

Ziya Gökalp: Kanun, Nizam Sahibi, Töreli 

Orta Asya Kültür Merkezleri

Anav: En eski kültür merkezi

Afenesyova: En eski Türk kültür merkezi

Tagar: En gelişmiş kültür merkezi

Andronova: Türk atalarının bulunduğu kültür merkezi

Karasuk: Demir madeninin ilk işlendiği yer

Kelteminar: İlk yerleşik yaşama geçilen yer

İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinin Genel Özellikleri

• Göçebe bir yaşam tarzı vardır. Bu yüzden geçimleri hayvancılığa dayalıdır.
• Savaşçı ve bağımsızlığa düşkün özelliktedirler.
• Göçebe yaşam tarzı dolayısıyla hapis cezaları uzun süreli olmaz. 

İslamiyet öncesi Türk tarihi ( İskitler )

İskitler ( Sakalar )

• İlk Türk boyudur.
• İlk hükümdar Alp Er Tunga'dır.
• Tarihteki ilk kadın hükümdar Tomris Hatun'dur.
• Kadın savaşçılara 'amazon' adı verilir.
• Bozkırın Kuyumcuları olarak bilinirler.
• Atı evcilleştirdiler ve üzengiyi icat ettiler.
• Balbal taşlarını kullandılar.
• Hayvan üslubunu tercih ettiler. 

Asya hun devleti

Asya Hun Devleti

• Kurucusu: Teoman , Başkent: Ötüken
• En önemli hükümdarı: Mete Han 
• Ötüken: Kutsal bölge, toprak ana anlamlarını taşır. 
• Mete Han Orta Asya Türk Siyasi Birliği sağlayan ve 26 Türk kavmini bir araya getiren önemli bir hükümdardır.

• Tarihte vatan sevgisinden ilk defa bahseden hükümdar: Mete Han
• Orduda ilk defa onlu sistemi kullanan kişi: Mete Han
• Tarihte ilk Türk- Çin antlaşması kabul edilen ' Kuzey Şansi antlaşması' imzalandı.
• Ki-ok döneminde Çin' özenti başladı.
• Sonrasında devlet ikiye ayrıldı.
• Kuzey Hunları Balamir önderliğinde Kavimler Göçü'nü başlattı.

kavimler göçü

Kavimler Göçü Sonuçları

• Roma batı ve doğu olarak ikiye ayrıldı.
• Avrupa Hun Devleti kuruldu.
• Feodalite rejimi ile skolastik düşünce ortaya çıktı.
• ilk çağ sona erdi ve orta çağ başladı.
• Türk kültürü Avrupa'ya yayılmaya başladı.
• Hristiyanlık yayıldı.

Avrupa hun devleti

Avrupa Hun Devleti

• Kurucusu: Balamir, Macaristan'da kuruldu.
• Hükümdarı Uldız ; Anadolu'ya ayak bastı.
• Doğu Roma İmparatorluğu ile Margos ve Anatolyus Antlaşmaları imzalandı.
• Atilla'nın unvanları: Tanrının kırbacı, cesur kavimlerin efendisi, Nibelüngen Destanı'nda ' Etzel' olarak geçer.

Avarlar

• Juan-juan Türkleri olarak bilinir.
• Aparlar olarak da adlandırılır.
• Kurucusu: Bayan Han
• Sasanilerle birlikte İstanbul'u kuşatan ilk devlettir.
• Üzengiyi Avrupa'ya taşımıştır.
• Frenk saldırıları sonucu yıkıldılar. 

Uzlar

• Uz: Hristiyan Oğuz anlamına gelir.
• Bizanslılara ücretli askerlik yaptılar.
• Malazgirt Savaşı'nda yer değiştirdiler.
• Günümüzdeki Gagavuz Türkleridirler. 

Peçenekler

• Bizansa ücretli askerlik yaptılar.
• Malazgirt savaşında yer değiştirdiler.

Sibirler

• Yoldan sapan, yol değiştiren anlamına gelir.

Macarlar

• Kurucuları Arpat
• soyları Atilla'ya dayanır.

Bulgarlar

• Kelime anlamı: Karışık
• Tuna Bulgarları ve İtil ( Volga ) Bulgarları olarak ikiye ayrılır.
• Tuna Bulgarları: Unvanları çar , liderleri Boris Han, Hristiyan'dırlar.
• İtil ( Volga ) Bulgarları: liderleri: Almış Han, Müslümanlardır. İbn-i Fadlan'ın ' Rıhle' eserinde geçerler. 

Hazarlar

• Anlamı: Barış, güven, serbest dolaşan, yolundan sapan
• Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir.
• Ücretli askerliği kabul eden ilk Türk devletidir.
• Yöneticilerine ' Hazz' adı verilir.
• Pax Hazaria ( Hazar Barış Çağı ) ile ünlüdür.
• Karaim ya da Karaçay Türkleri olarak adlandırılır.

Kıpçaklar

• Kelime manası: sarı, sarımtrak
• Codex Cumanicus adlı eserleri vardır.
• Dest-i Kıpçak ile ünlüdürler.

Köktürkler

Köktürkler

• Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
• Kurucusu: Bumin Kağan
• Merkez: Ötüken
• Orta Asya'da 2. kez siyasi birliği sağlamıştır.
• Bumin Kağan'a ' İl Kağan' unvanı verilmiştir.
• Bizans ile ilk diplomatik ilişkiler başlamıştır.
• En parlak dönemi: Mukan Kağan
• İlk milli istiklal ayaklanması olan Kürşat Ayaklanması yaşanmıştır.
• Tapo Kağan zamanında Budizm dinine geçildi.

2. Köktürkler ( Kutluklar )

• Kurucusu: Kutluk Kağan
• Merkez: Ötüken
• Orhun Abideleri ünlüdür.
• Kutluk Kağan'a ' İlteriş ( Derleyen, toplayan ) ' unvanı verildi.

Uygur devleti

Uygurlar

• Kurucusu: Kutluk Bilge Kül Kağan
• Merkez: Karabalasagun
• En parlak dönemi: Moyen-Çur
• Bögü Kağan zamanında Maniehizm dini benimsendi.
• Uygur kelime anlamı olarak; 'akraba, müttefik, şahin gibi dolaşan, hücüm eden' gibi anlamlara gelir. 
• Uygur şehirlerine ' Balıg' adı verilir.
• Ressamlara ' bedizci' denir. Duvar resimleri ise ' Fresko' olarak adlandırılır.
• Uygurlar harf hareketli matbaayı kullanmışlardır.
• İlk kez örgün eğitim Uygurlardadır. 
• İlk defa minyatür sanatı, vakıf, çav ( kağıt para ) Nişa ( uygur tuzu ), çiçek aşısı, akupunktur, velayetname, vesayetname, faizle borç para ( bankacılık) Uygurlar'da görüldü.
• Moğollar Uygurlar için ' Benim Hocam' demiştir.
• İlk defa Uygurlar döneminde Orta Oyunu, Pandomim, Opera yapılmıştır. 

Kırgızlar

• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk devletidir.
• Manas Destanı ve Yenisey Kitabeleri önemli eserleridir.

Karluklar

• İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur.
• Cengiz Han'a itaat eden ilk Türk devletidir.

Türgişler

• Baga Tarkan ( kendi adına para bastıran hükümdar )

Oğuzlar

• ' Kalabalık, Boy, Kabile ' anlamlarını taşır.

Kimekler

• Hükümdarlarına ' Tutuk' adı verilir.

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi-Kpss-Tarih-2023

İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Kültür ve Medeniyet

Devleti Oluşturan Unsurlar

• Oksızlık ( bağımsızlık )
• Halk ( kün )
• Ülke
• Teşkilat

Hükümdarın Sembol ve Unvanları

Semboller

• Negbet ( davul )
• Kamçı ( berge )
• Otağ ( çadır )
• Kama
• Ordu
• Taht ( Örgin )
• Tuğ ( Sancak )
• Kotuz ( Sorguç )
• Yay
• Kılıç
• Toy ( Ziyafet )

Unvanlar

• Han
• Hakan
• Kağan
• Şanyü
• Tanhü
• İlber
• İlteriş
• İlteber
• Yabgu
• İtikut
• Erkin
• Kara

Devlet Görevlileri

Apa: Sivil yönetici

Aygucu: Vezir

Ayaki: Hükümet

Ağılığ: Hazine görevlisi

Otacı: Tabip-hekim

Nazır: Bakan

Bitikçi: Mühürcü- yazıcı

Yarlıg: Hükümdar emri

Tigin: Hükümdarın oğlu

İnal: İnanç- ataman ( tigin eğitmeni )

Şad: tigin ünvanı

Buyruk: Bakan

Tudun: Vergi memuru

Tutuk: askeri vali

Erkin: oğuzlarda hükümdar

Sosyal Hayat

Ög: Anne, Kang: baba, Törün: Düğün, Yurt: Halk çadırı

Toplumsal Hiyerarşi

Oguş ( aile )- Urug ( sülale )- Boy- Budun (millet)- İl ( devlet )

Hukuk

• Sözlü hukuk kurallarına ' töre ' adı verilir.
• Töre mektubu: ' Kürk yakasız, insan tanrısız, millet yasasız olmaz.'

Değişmeyen Töre Kuralları

• İyilik ( uzluk )
• Tüzlük ( eşitlik )
• Kişilik ( insanlık )
• Adalet ( konilik )

Yargu: Mahkeme

yargucı: Mahkeme başkanı

Yazısız sözleşme: Tüz

Yelme: Keşif birliği

Asker: Sü ( er )

Komutan: Tarkan

Ordu Komutanı: Sübaşı

Muhafız: Böri

Segirtme: Yaya koşusu

Mangala: 48 taşla oynanan zeka oyunu

Yuğ: cenaze töreni

Kurgan: mezar

Balbal: mezar taşı

Eşük: kefen

Kam ( baksı ): din adamı

Tamu: cehennem

Uçmağ: cennet

Kült: inanç 

Yazılı Edebiyat

Yenisey Kitabeleri: Kırgızlar'a aittir. En eski Türk kitabesidir.

Bugut Kitabeleri: Köktürklere ait olan en eski kitabedir.

Orhun Abideleri: 

• Türk tarihinin ilk yazılı metin eseridir.
• 2. Köktürkler zamanında yazıldı.
• Moğolistan bulunduğu yerdir.
• Siyasetname özelliği gösterir.
• Wilhamm Thomsen adındaki bir filolog çözmüştür.
• İlk çözülen kelime ise ' Tengri ( Tanrı )' kelimesidir.

Yazıtlar

• Terhin ( Taryat ) Yazıtları, Karabalsagun Yazıtları, Moyen-Çur Yazıtları ( üçü de Uygurlara ait )

Not: İlk Türk tarihçisi ve yazarı ' Vezir Tonyukuk' olarak bilinir.

Not: Moyen-Çur yazıtları ise Köktürk alfabesi ile yazılmıştır.

İslam Öncesi Müzik Aletleri

• Kithara: Türk Kanunu
• Çevgan
• Kopuz
• Ir : Beste
• Küg: Melodi

İslam Öncesi Kullanılan Paralar

• Yarmag: madeni para
• Kamdu- Kanpoyu- Böz: Bez para
• Çav: Kağıt para
• Satir: gümüş para

Edebiyat

• Sav: Atasözü
• Sagu: Ağıt
• Koşuk: Şiir
• Alp Er Tunga Destanı ( İskitler )
• Oğuz Kağan Destanı ( Asya Hun Devleti )
• Ergenekon Destanı ( Köktürkler )
• Bozkurt Destanı ( Köktürkler )
• Türeyiş Destanı ( Uygurlar )
• Göç Destanı ( Uygurlar )
• Atilla Destanı ( Avrupa Hun Devleti )
• Manas Destanı ( Kırgızlar )
• Şan Kızı Destanı ( Bulgarlar )
• Yaratılış Destanı ( Altay Türkleri )