Kelime kökeni olarak Arapça "hak" kelimesinin çoğulu olan "hukuk," toplumsal düzenin temel taşlarından biridir. Hukukun varlığı, bir toplumun devam etmesi ve adil bir şekilde işlemesi için zorunludur. Temelde toplumsal hayatın düzenini ve istikrarını sağlamak amacıyla oluşturulan kurallar ve normlarla ilişkilendirilir.
Hukukun varoluş nedenleri arasında insanların bir arada yaşadığı topluluklarda uyumun sağlanması, hak ve sorumlulukların tanımlanması, çatışmaların çözülmesi, adaletin tesis edilmesi gibi önemli işlevleri bulunmaktadır. Bu kurallara genellikle "Toplumsal Düzen Kuralları" denir. Çünkü temel olarak toplumun düzenini korumak ve sürdürülebilirliğini sağlamak için gereklidirler.
Din Kuralları: İnançlara göre Tanrı tarafından konulduğuna inanılan emir ve yasakları içerir. Bu kurallar, bireylerin dini inançlarına ve ibadetlerine rehberlik eder.
Ahlak Kuralları: Kişinin kendi vicdanı tarafından belirlenen ve kişisel davranışları düzenleyen kurallardır. Ahlaki kurallara uyulmadığında, kişi vicdan azabı gibi manevi yaptırımlarla karşılaşabilir.
Görgü Kuralları: Toplum içindeki davranışları düzenleyen kurallardır. Bu kurallar insanların birbirleriyle saygılı, nazik ve hoşgörülü bir şekilde ilişki kurmalarını teşvik eder.
Din, Ahlak ve Görgü Kurallarına uyulmadığında toplum tarafından manevi yaptırımlar uygulanabilir. Özellikle görenekler ile örf ve adetler arasındaki farkı unutmamak önemlidir; görenekler bölgeye göre değişebilirken örf ve adetler genellikle ülkenin her yerinde uygulanan temel kuralları ifade eder (örneğin, büyüklere saygı gösterme veya yardımlaşma gibi).
Bu başlıklara daha sonra ayrıntılı olarak değineceğiz.
Hukukun varoluş nedenleri arasında insanların bir arada yaşadığı topluluklarda uyumun sağlanması, hak ve sorumlulukların tanımlanması, çatışmaların çözülmesi, adaletin tesis edilmesi gibi önemli işlevleri bulunmaktadır. Bu kurallara genellikle "Toplumsal Düzen Kuralları" denir. Çünkü temel olarak toplumun düzenini korumak ve sürdürülebilirliğini sağlamak için gereklidirler.
Toplumsal Düzen Kuralları:
Hukuk Kuralları: Bireylerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen ve uygulandığında maddi yaptırımlarla cezalandırılabilen kurallardır. Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde devletin kamu gücü devreye girer.Din Kuralları: İnançlara göre Tanrı tarafından konulduğuna inanılan emir ve yasakları içerir. Bu kurallar, bireylerin dini inançlarına ve ibadetlerine rehberlik eder.
Ahlak Kuralları: Kişinin kendi vicdanı tarafından belirlenen ve kişisel davranışları düzenleyen kurallardır. Ahlaki kurallara uyulmadığında, kişi vicdan azabı gibi manevi yaptırımlarla karşılaşabilir.
Görgü Kuralları: Toplum içindeki davranışları düzenleyen kurallardır. Bu kurallar insanların birbirleriyle saygılı, nazik ve hoşgörülü bir şekilde ilişki kurmalarını teşvik eder.
Din, Ahlak ve Görgü Kurallarına uyulmadığında toplum tarafından manevi yaptırımlar uygulanabilir. Özellikle görenekler ile örf ve adetler arasındaki farkı unutmamak önemlidir; görenekler bölgeye göre değişebilirken örf ve adetler genellikle ülkenin her yerinde uygulanan temel kuralları ifade eder (örneğin, büyüklere saygı gösterme veya yardımlaşma gibi).
Hukukun Çeşitli Anlamları
Pozitif Hukuk: Bir ülkenin geçerli olan tüm yazılı ve yazılı olmayan kurallarının bütününü ifade eder.
Mevzu Hukuk (Mevzuat): Sadece yazılı kuralların tümünü içeren bir hukuk alt dalıdır ve yetkililer tarafından oluşturulur.
İdeal (Doğal-Tabii) Hukuk: Arzu edilen veya toplumun hak ve adaletine dayalı olarak olması gerektiği düşünülen hukukun ideal bir versiyonunu temsil eder.
Tarihi Hukuk: Şu anda yürürlükte olmayan ve geçmişte kullanılmış olan hukuk sistemini ifade eder.
Mevzu Hukuk (Mevzuat): Sadece yazılı kuralların tümünü içeren bir hukuk alt dalıdır ve yetkililer tarafından oluşturulur.
İdeal (Doğal-Tabii) Hukuk: Arzu edilen veya toplumun hak ve adaletine dayalı olarak olması gerektiği düşünülen hukukun ideal bir versiyonunu temsil eder.
Tarihi Hukuk: Şu anda yürürlükte olmayan ve geçmişte kullanılmış olan hukuk sistemini ifade eder.
Hukukun Kaynakları:
Yazılı Kaynaklar: Hakimlerin başvurmak zorunda olduğu resmi kaynaklardır ve Türk Hukuku'nda belirli bir hiyerarşiye sahiptirler. Bu kaynaklar normlar hiyerarşisine göre sıralanır:- Anayasa
- Kanunlar (Milletlerarası antlaşmalar, kanun hükmünde kararnameler ve meclis içtüzüğü de kanunlarla eşdeğerdir.)
- Tüzük
- Yönetmelik
- Genelge
- Yönerge
Bu başlıklara daha sonra ayrıntılı olarak değineceğiz.
Başka bir konu: Temel Hak ve Ödevler
Yazısız Kaynaklar: Hakimlerin başvurmak zorunda olduğu ancak özel hukuk alanında uygulanan kaynaklardır. Bu kaynaklar, örf ve adetlerden oluşur. Bir örf ve adetin hukuki bir kurala dönüşmesi için üç temel özelliği taşıması gerekir: Maddi unsur (sürekli ve tekrarlayan), manevi unsur (genel inanış), ve kanuni unsur (devlet desteği, yani maddi yaptırım).
Yardımcı Kaynaklar: Hakimlerin başvurmak zorunda olmadığı ancak yararlandıkları kaynaklardır. Bu kaynaklar içtihatlar (yargısal kararlar) ve doktrinler (bilimsel görüşler) şeklinde ikiye ayrılır. İçtihatlar, hakimi bağlamak zorunda değildir ancak İçtihadı Birleştirme Kararları bağlayıcıdır.
Eğer ne yazılı ne de yazısız kaynaklarda bir hüküm bulunmuyorsa bu durumda Hukuk Boşluğu söz konusudur. Sadece yazılı kaynaklarda bir hüküm bulunmuyorsa bu duruma Kanun Boşluğu denir. Kanun Boşluğu iki türe ayrılır:
Kural İçi Boşluk: Kanun koyucu tarafından bilinçli bir şekilde bırakılan bir boşluktur ve hakime takdir yetkisi tanır.
Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucunun istemeden bıraktığı bir boşluktur. Gerçek Boşluk, kanunlarda somut bir olaya uygulanacak bir kuralın bulunmaması anlamına gelir. Gerçek Olmayan Boşluk (Örtülü-Zımni Boşluk) ise kanunda bir madde olsa da bu maddenin uygulanmasının tatmin edici olmadığı durumları ifade eder.
Yazısız Kaynaklar: Hakimlerin başvurmak zorunda olduğu ancak özel hukuk alanında uygulanan kaynaklardır. Bu kaynaklar, örf ve adetlerden oluşur. Bir örf ve adetin hukuki bir kurala dönüşmesi için üç temel özelliği taşıması gerekir: Maddi unsur (sürekli ve tekrarlayan), manevi unsur (genel inanış), ve kanuni unsur (devlet desteği, yani maddi yaptırım).
Yardımcı Kaynaklar: Hakimlerin başvurmak zorunda olmadığı ancak yararlandıkları kaynaklardır. Bu kaynaklar içtihatlar (yargısal kararlar) ve doktrinler (bilimsel görüşler) şeklinde ikiye ayrılır. İçtihatlar, hakimi bağlamak zorunda değildir ancak İçtihadı Birleştirme Kararları bağlayıcıdır.
Eğer ne yazılı ne de yazısız kaynaklarda bir hüküm bulunmuyorsa bu durumda Hukuk Boşluğu söz konusudur. Sadece yazılı kaynaklarda bir hüküm bulunmuyorsa bu duruma Kanun Boşluğu denir. Kanun Boşluğu iki türe ayrılır:
Kural İçi Boşluk: Kanun koyucu tarafından bilinçli bir şekilde bırakılan bir boşluktur ve hakime takdir yetkisi tanır.
Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucunun istemeden bıraktığı bir boşluktur. Gerçek Boşluk, kanunlarda somut bir olaya uygulanacak bir kuralın bulunmaması anlamına gelir. Gerçek Olmayan Boşluk (Örtülü-Zımni Boşluk) ise kanunda bir madde olsa da bu maddenin uygulanmasının tatmin edici olmadığı durumları ifade eder.
0 Yorumlar